ด้วยชื่อและชั้นของคำว่า “ป่ามรดกโลก” ที่คนทั้งโลกยกย่องให้นั้น บ่งบอกได้ดีถึงความยิ่งใหญ่ในทุกๆ ด้านของเขาใหญ่ อุทยานแห่งชาติแห่งแรกของประเทศไทย จุดเด่นของเขาใหญ่นอกเหนือจากขุนเขาและทิวทัศน์ตลอดจนน้ำตกที่สวยงามมากมายแล้วก็คือนกและสัตว์ป่าขนาดใหญ่ที่มีอยู่อย่างชุกชุมและพบเห็นได้ง่ายอย่าง กวางป่า ช้าง และนกกาฮัง
เขาใหญ่ อุทยานแห่งชาติแห่งความภาคภูมิใจของคนไทยทั้งประเทศ ที่ได้รับการยกย่องให้เป็นมรดกโลกทางธรรมชาติจากองค์การยูเนสโกในปี พ.ศ. 2548 ซึ่งครอบคลุมป่าสมบูรณ์ผืนมหึมารวม 11 อำเภอ ใน 4 จังหวัด คือ อำเภอมวกเหล็ก แก่งคอย จังหวัดสะบุรี อำเภอปากช่อง วังน้ำเขียว จังหวัดนครราชสีมา อำเภอเมือง
กบินทร์บุรี ประจันตคาม และนาดี จังหวัดปราจีนบุรี อำเภอเมือง บ้านนา และปากพลี จังหวัดนครนายก
ผืนป่าเขาใหญ่คือ ร่องรอยแห่งความยิ่งใหญ่และดิบเถื่อนของป่าดงพญาไฟอันลือลั่นในอดีต ด้วยความพยายามของทุกฝ่ายในสมัยรัฐบาลจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ ป่าเขาใหญ่จึงได้รับการประกาศให้เป็นอุทยานแห่งชาติแห่งแรกของประเทศไทย เมื่อวันที่ 18 กันยายน พ.ศ. 2505 ได้รับการประกาศเป็นอุทยานมรดกแห่งอาเซียน เมื่อวันที่ 29 พฤศจิกายน 2527 และได้รับการคัดเลือกจากยูเนสโกให้เป็นมรดกโลกทางธรรมชาติ เมื่อวันที่ 14 กรกฎาคม 2548 พงไพรบริสุทธิ์แห่งนี้เป็นจุดเชื่อมต่อความอุดมของภาคกลาง ภาคตะวันออก และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เป็นต้นกำเนิดของสายน้ำสำคัญ ๆ เช่น แม่น้ำนครนายก แม่น้ำบางปะกง แม่น้ำปราจีนบุรี และแม่น้ำประจันตคาม
อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่มีเนื้อที่ถึง 2,165.55 ตารางกิโลเมตร สภาพทั่วไปเป็นทิวเขาสลับซับซ้อน จุดสูงสุดคือ ยอดเขาร่ม มีความสูง 1,351 เมตรจากระดับทะเลปานกลาง ประกอบด้วยป่าหลายประเภท ทั้งป่าดงดิบชื้น ป่าดงดิบแล้ง ป่าดงดิบเขา ป่าเบญจพรรณ ป่าเต็งรัง ทุ่งหญ้า และป่ารุ่นสอง ซึ่งเป็นป่าที่กำลังฟื้นตัวหลังถูกทำลาย โดยป่า 2 ประเภทหลังนี้เป็นป่าที่ไม่รกทึบนัก กับมีพืชอาหารของสัตว์พวกหญ้า ลูกไม้ และไม้พุ่มขึ้นอยู่มากมาย ป๋าเขาใหญ่จึงมีสัตว์ชุกชุม เช่น ที่บริเวณหนองผักชี ทุ่งหญ้าเขาแหลม และมอสิงโต นับเป็นจุดเฝ้าชมสัตว์ป่าชั้นเยี่ยม เพราะมักจะมีช้าง เก้ง กวางป่า ออกมาปรากฏให้เห็นอยู่เนืองๆ ยิ่งกว่านั้นเขาใหญ่ยังมีนกเงือกอยู่ถึง 4 ชนิด ได้แก่ นกเงือกกรามช้าง นกเงือกสีน้ำตาล นกกก และนกแก๊ก มีผีเสื้ออยู่กว่า 189 ชนิด และนกป่าอีกกว่า 340 ชนิด ที่สำคัญเขาใหญ่เป็นผืนป่าเดียวในโลกที่พบว่ามีชะนีมือขาวและชะนีมงกุฎอาศัยอยู่ร่วมกัน
ปัจจุบันเขาใหญ่มีเส้นทางเดินป่าท่องไพรอยู่ไม่น้อยกว่า 10 เส้นทาง เช่น เส้นทาง กม.33-หนองผักชี ระยะทางประมาณ 3 กม. และเส้นทางจุดชมทิวทัศน์ผาเดียวดาย ระยะทาง 400 เมตร นับว่าป่าเขาใหญ่คือแหล่งธรรมชาติที่เพียบพร้อมทั้งกิจกรรม สัตว์ป่า และระบบนิเวศ สมควรได้รับการรักษาไว้สืบไป
การเดินทางจากกรุงเทพฯ ไปได้ 2 เส้นทาง ทางแรกไปทางรังสิต ประตูน้ำพระอินทร์ แยกเข้าทางหลวงหมายเลข 2 ที่สระบุรี จนถึงอำเภอปากช่อง บริเวณ กม. 56 ชิดช้ายเข้าถนนธนะรัชต์ เขตอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ส่วนทางที่ 2 จากรังสิตเข้าสู่จังหวัดนครนายกโดยทางหลวงหมายเลข 305 จากนั้นแยกขวาเข้าทางหลวงหมายเลข 33 ถึงสี่แยกนเรศวร เลี้ยวซ้ายไปตามเส้นทางปราจีนบุรี-เขาใหญ่ เข้าสู่อุทยานแห่งชาติ เส้นทางที่ผ่านอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่จะเปิดให้รถขึ้น-ลงได้ระหว่างเวลา 06:00-18:00 น.
ที่มา.. หนังสือที่สุดอุทยานแห่งชาติในประเทศไทย สำนักอุทยานแห่งชาติ (ISBN 978-616-316-504-6)