สะด่องม่องไล่ คือ หนึ่งในน้ำตกสายสวยที่มีชื่อเสียงที่สุดแห่งหนึ่งของประเทศ ด้วยสายน้ำที่พลิ้วไหวลงมาตามชั้นหินน้อยใหญ่เป็นทางยาวถึง 1,500 เมตร ก่อให้เกิดเป็นน้ำตกหินปูนที่งามพิสุทธิ์ถึง 7 ชั้น ท่ามกลางบรรยากาศอันร่มรื่นของแมกไม้เขียวขจีอันสงบเงียบก่อนที่จะกลายมาเป็นน้ำตก “เอราวัณ” ที่รู้จักกันทั้งประเทศ
เอราวัณ เป็นที่ตั้งของน้ำตกที่มีชื่อเสียงมากที่สุดสายหนึ่งของประเทศ และยังเป็นอุทยานแห่งชาติในลำดับที่ 12 ของไทยเมื่อวันที่ 19 มิถุนายน พ.ศ.2518 รวมเนื้อที่ทั้งหมดประมาณ 549.98 ตารางกิโลเมตร ในเขตอำเภอเมือง อำเภอศรีสวัสดิ์ และอำเภอไทรโยค จังหวัดกาญจนบุรี
ท่ามกลางผืนป่าตะวันตกของไทยที่กว้างใหญ่กว่า 18,720 ตร.กม. ซึ่งมีป่ามรดกโลกห้วยขาแข้งและทุ่งใหญ่นเรศวรเป็นแกนกลางนั้น โดยรอบยังมีผืนป่าอนุรักษ์อยู่อีกมากมายหลายแห่ง อุทยานแห่งชาติเอราวัณเป็นป่าอนุรักษ์ผืนหนึ่งในนั้น ซึ่งยังคงความอุดมสมบูรณ์ จนก่อให้เกิดน้ำตกน้อยใหญ่หลายแห่ง
น้ำตกเอราวัณตั้งอยู่ทางทิศตะวันออก ใกล้กับที่ทำการอุทยานแห่งชาติเอราวัณ เป็นน้ำตกขนาดใหญ่และงดงามที่สุดแห่งหนึ่งของผืนป่าตะวันตก สภาพโดยรอบมีแมกไม้น้อยใหญ่ร่มรื่น น้ำตกเอราวัณเดิมมีชื่อว่าน้ำตกสะด่องม่องไล่ ตามชื่อลำห้วยม่องไล่ซึ่งเกิดจากยอดตาม่องไล่ในเทือกเขาสลอบ สายน้ำจะไหลมาตามชั้นหินปูนเป็นระยะทางไกลถึง 1,500 เมตร ลดหลั่นเป็นเชิงชั้นราวขั้นบันไดธรรมชาติ สลับกับแอ่งน้ำสีเขียวมรกตตามแบบฉบับของน้ำตกหินปูนทั่วไป
น้ำตกเอราวัณแบ่งออกเป็นชั้นใหญ่ ๆ ถึง 7 ชั้นด้วยกัน โดยชั้นที่ 2 ถือว่า มีสายน้ำทิ้งตัวลงจากลาดไหล่หินได้สวยงามที่สุด ส่วนชั้นที่ 5 มีลักษณะเป็นวังน้ำใหญ่ไหลเย็น และก้อนหินที่ถูกขัดเกลาผ่านกาลเวลามาอย่างเนิ่นนาน ทว่าบนน้ำตกชั้นที่ 7 นั้นเอง ที่มีก้อนหินเหนือน้ำตกลักษณะคล้ายเศียรช้างเอราวัณ อันเป็นที่มาของชื่อน้ำตก ในฤดูฝน สายน้ำจะไหลแรงพุ่งตกลงมาจากเศียรช้าง และมีปริมาณน้ำมากจนมองเห็นได้จากระยะไกล ซึ่งในยามปกติจะสามารถเดินขึ้นไปเที่ยวชมได้ครบทุกชั้น แต่ยามที่น้ำหลากอาจเที่ยวชมได้แค่ชั้นที่ 2 เท่านั้น นอกจากนี้ที่น้ำตกชั้นที่ 2 ได้มีการจัดทำเส้นทางเดินศึกษาธรรมชาติระยะทาง 1 กิโลเมตร พร้อมป้ายสื่อความหมายเป็นระยะด้วย
การเดินทาง สามารถใช้ได้ 2 เส้นทาง คือเริ่มต้นจากตัวจังหวัดกาญจนบุรีไปตามทางหลวงหมายเลข 3199 ถึงเขตการไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทยเขื่อนศรีนครินทร์ ข้ามสะพานไปยังตลาดสดเทศบาลเอราวัณ แล้วจึงเลยเข้าไปสู่ที่ทำการอุทยานแห่งชาติ รวมระยะทาง 66 กิโลเมตร ถ้าเดินทางมาจากอุทยานแห่งชาติไทรโยค จะมีเส้นทางบริเวณบ้านวังใหญ่อยู่ตอนใต้ของน้ำตกไทรโยคน้อยประมาณ 6 กิโลเมตร ลัดออกไป บ้านโป่งปัดบริเวณเขื่อนท่าทุ่งนา ระยะทางประมาณ 19 กิโลเมตร แล้วเลี้ยวซ้ายไปตามทางหลวงหมายเลข 3199 อีกประมาณ 30 กิโลเมตร
ที่มา.. หนังสือที่สุดอุทยานแห่งชาติในประเทศไทย สำนักอุทยานแห่งชาติ (ISBN 978-616-316-504-6)