บนผืนป่าสูงแห่งเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูหลวง มีดอกไม้เล็กๆ ดอกหนึ่งที่แม้จะมีขนาดไม่ถึงสองเซนติเมตร แต่กลับบรรจุพระมหากรุณาธิคุณอันยิ่งใหญ่ไว้ในนาม “นิมมานรดี” กล้วยไม้ป่าที่ได้รับพระราชทานนามจากสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง องค์ “พระมารดาผู้ทรงคุ้มครองผืนป่า” ของปวงชนชาวไทย
เมื่อเดือนมีนาคม พ.ศ. 2534 เป็นวันสำคัญของผืนป่าภูหลวง เมื่อสมเด็จพระพันปีหลวงเสด็จพระราชดำเนินไปทอดพระเนตรความงดงามของธรรมชาติ ณ ลานสุริยัน หน่วยพิทักษ์ป่าโคกนกกะบา ท่ามกลางพรรณไม้นานาพันธุ์ พระองค์ทรงสนพระราชหฤทัยในกล้วยไม้อิงอาศัยชนิดหนึ่งที่มีความงามเรียบง่ายแต่โดดเด่น
กล้วยไม้ดอกเล็กนี้มีกลีบสีขาวบริสุทธิ์ ประดับด้วยเส้นสีแดงเข้มพาดผ่านตามยาว และกลีบปากสีเหลืองเข้มที่แต้มด้วยสีแดงที่โคน ราวกับธรรมชาติได้วาดภาพอันงดงามไว้บนผืนผ้าขาว ด้วยพระราชหฤทัยที่ทรงเห็นคุณค่าและทรงต้องการอนุรักษ์พรรณไม้หายากนี้ไว้เป็นสมบัติของชาติ พระองค์จึงได้พระราชทานนามว่า “นิมมานรดี” ชื่อที่ไม่เพียงแต่ยกระดับดอกไม้ป่าเล็กๆ ให้กลายเป็นพรรณไม้ทรงเกียรติ แต่ยังเป็นสัญลักษณ์แห่งพระราชปณิธานในการอนุรักษ์ผืนป่าอีกด้วย
“เอื้องนิมมานรดี” หรือที่มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Pinalia amica (Rchb.f.) Kuntze เป็นกล้วยไม้อิงอาศัยที่มีลักษณะเฉพาะตัว ลำลูกกล้วยรูปทรงกระบอกสูง 7-10 เซนติเมตร ใบรูปขอบขนานแกมรีกว้าง 2-3 เซนติเมตร ดอกออกเป็นช่อยาว 12-15 เซนติเมตร โดยก้านดอกมีขนนุ่มสีขาว
ความงามที่โดดเด่นที่สุดคือดอกที่บานเต็มที่กว้างเพียง 1-1.5 เซนติเมตร กลีบเลี้ยงและกลีบดอกสีขาวประดับด้วยขีดสีแดงเข้มตามยาว ส่วนกลีบปากมีสีขาวปลายเหลืองเข้ม พร้อมแต้มสีแดงเข้มที่หูกลีบปาก ราวกับเป็นงานศิลปะที่ธรรมชาติสรรค์สร้างขึ้นอย่างประณีต
นิมมานรดีจะผลิดอกในช่วงเดือนกุมภาพันธ์ถึงเมษายน กระจายพันธุ์ตามคบไม้ในป่าดิบเขาที่โล่งแจ้งแสงแดดจัด ที่ความสูง 1,000-1,800 เมตร ในภาคเหนือ ภาคตะวันออก และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ปัจจุบัน เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูหลวงยังคงเป็นผืนป่าที่อุดมสมบูรณ์ด้วยความหลากหลายทางชีวภาพ การเสด็จพระราชดำเนินและการพระราชทานนาม “นิมมานรดี” ในครั้งนั้น กลายเป็นหมุดหมายสำคัญที่กระตุ้นให้เกิดความสนใจในการอนุรักษ์พืชพรรณหายาก ควบคู่ไปกับ “กุหลาบพันปี” ที่บานสะพรั่งเต็มภูเขาในช่วงต้นปี
“นิมมานรดี” มิใช่แค่ดอกไม้ป่าธรรมดา แต่เป็นสัญลักษณ์แห่งพระราชปณิธานสีเขียวที่พระบรมราชชนนีพันปีหลวงทรงมอบให้แก่ปวงชนชาวไทย เป็นเครื่องรำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณในการดูแลผืนป่าและสิ่งแวดล้อมของประเทศ และเป็นมรดกทางธรรมชาติอันล้ำค่าที่เราทุกคนมีหน้าที่ร่วมกันปกป้องรักษาไว้สืบไป
ทุกครั้งที่ดอกนิมมานรดีเบ่งบานบนภูหลวง คือการเตือนใจเราให้จดจำว่า “ผืนป่าคือชีวิต และชีวิตไม่สมบูรณ์หากปราศจากป่า” ดังพระราชดำรัสที่ทรงประทานไว้อย่างจริงใจและลึกซึ้ง
