น้ำตกแม่สุรินทร์ คือ อุทยานแห่งชาติที่โดดเด่นที่สุดของแม่ฮ่องสอน ที่นอกจากจะเลื่องชื่อด้วยน้ำตกสายเดียวที่สวยและสูงที่สุดของไทยแล้ว ยังมีเส้นทางเดินศึกษาธรรมชาติที่งดงามเหนือที่อื่นใด และหากลำน้ำว้า คือ สุดยอดสายธารแห่งความท้าทายของการล่องแก่งผจญภัยอันน่าตื่นเต้น น้ำปายก็คือ สุดยอดแห่งความงามของสายน้ำที่งดงามด้วยภูมิทัศน์ของเกาะ แก่งขุนเขา และแมกไม้อันสมบูรณ์สุดขีดของเมืองสามหมอก
แม่สุรินทร์ น้ำตกสายเดียวชั้นเดียว ที่สวยและสูงสุดของไทย ซึ่งตกจากหน้าผาสูงถึง 200 เมตร
น้ำตกแม่สุรินทร์ ครอบคลุมพื้นที่ป่าใหญ่ผืนสมบูรณ์และขุนเขาอันสลับซับซ้อนในเขตอำเกอขุนยวมและอำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน รวมพื้นที่ 396.60 ตารางกิโลเมตร ถูกประกาศให้เป็นอุทยานแห่งชาติเมื่อวันที่ 29 ตุลาคม พ.ศ.2524 และเป็นอุทยานแห่งชาติลำดับที่ 37 ของประเทศ
น้ำตกแม่สุรินทร์เป็นน้ำตกที่ขึ้นชื่อในความสวยงามที่สุดของจังหวัดแม่ฮ่องสอน และอาจกล่าวได้ว่าเป็นน้ำตกที่มีความสูงที่สุดของประเทศไทย เนื่องจากเป็นน้ำตกชั้นเดียวทิ้งตัวลงมาจากยอดผาสูงชันสู่หุบผาเบื้องล่าง ความสูงถึง 200 เมตร อีกทั้งมีสายน้ำไหลแรงตลอดปื อันเกิดจากป่าต้นน้ำและสายธารของขุนน้ำแม่น้ำสุรินทร์
ช่วงเวลาที่น้ำตกแม่สุรินทร์จะอวดความงามสูงสุด คือ ช่วงปลายฝนต้นหนาวราวเดือนพฤศจิกายน-ธันวาคม เพราะสายน้ำจะไหลแรงไม่เป็นรองน้ำตกใด ๆ และด้วยความที่แม่สุรินทร์เป็นน้ำตกชั้นเดียวที่ทิ้งตัวยาวเหยียดลงสู่หุบเบื้องล่างซึ่งเป็นป่าดงดิบอุดมสมบูรณ์นั้นเอง ก่อให้เกิดภาพที่ยิ่งใหญ่ตระการตา ไม่ต่างกับงาช้างสีขาวท่ามกลางพรรณไม้เขียวขจีของพงไพรโดยรอบ
ส่วนทางตอนล่างของน้ำตกมี สภาพเป็นโขดหินใหญ่ที่ถูกห่มคลุมด้วยมอสส์เขียวสด นักเดินทางส่วนใหญ่นิยมชื่นชมความงามของน้ำตกแม่สุรินทร์จากศาลาชมทิวทัศน์ที่มองเห็นสายน้ำตกทั้งหมดจากระยะไกล แต่สำหรับนักเดินทางที่รักการเดินป่าและมีสุขภาพแข็งแรงแล้ว สามารถเดินฝ่าเส้นทางดิ่งชันลงไปเที่ยวชมน้ำตกในหุบเบื้องล่าง ตลอดสองข้างทางมีแมกไม้ร่มรื่นเลาะริมน้ำ เหมาะกับคนรักนกรักผีเสื้อเพราะมีชนิดแปลก ๆให้ดูมากมาย เช่น นกกางเขนน้ำหลังเทา นกเอี้ยงถ้ำ ซึ่งสามารถพบเห็นได้ค่อนข้างบ่อย จึงควรพกกล้องส่องทางไกลไปด้วย
นอกจากทิวทัศน์ที่งดงามของน้ำตก ยังสามารถชมทะเลหมอก ที่ปกคลุมเมืองแม่ฮ่องสอนในยามเช้าได้ที่ดอยสันฟ้า และชมทะเลหมอกที่ปกคลุมผืนป่าได้ที่ดอยปุย ซึ่งเปรียบเสมือนเพดานและหลังคาของจังหวัดแม่ฮ่องสอน
การเดินทาง จากทางหลวงหมายเลข 1095 เส้นทางเชียงใหม่ – ปาย – แม่ฮ่องสอน ก่อนถึงตัวเมืองแม่ฮ่องสอนประมาณ 5 กิโลเมตร เลี้ยวซ้ายตามถนน รพช. ผ่านศูนย์เรียนรู้การอนุรักษ์สัตว์ป่าและป่าไม้ จังหวัดแม่ฮ่องสอน (ส่วนแยกสถานีเพาะเลี้ยงสัตว์ป่าปางตอง อันเนื่องมาจากพระราชดำริ) เข้ามาประมาณ 2 กิโลเมตร จะถึงที่ทำการอุทยานแห่งชาติ ตั้งอยู่หมู่บ้านปางหมู หมู่ที่ 1 ตำบลปางหมู อำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน
ที่มา.. หนังสือที่สุดอุทยานแห่งชาติในประเทศไทย สำนักอุทยานแห่งชาติ (ISBN 978-616-316-504-6)