วันพฤหัสบดีที่ 11 กรกฎาคม พ.ศ. 2539 เป็นวันแห่งความหวังใหม่สำหรับผืนป่าและผู้คนที่ตำบลยางหัก อำเภอปากท่อ จังหวัดราชบุรี เมื่อสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เสด็จพระราชดำเนินทรงเยี่ยมราษฎร ณ ศาลาอ่างเก็บน้ำบ้านไทยประจัน หมู่ที่ 5 พื้นที่ห่างจากกรุงเทพมหานครประมาณ 160กิโลเมตร ซึ่งครั้งหนึ่งเคยเป็นจุดยุทธศาสตร์สำคัญที่อยู่ภายใต้อิทธิพลของพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย มีการต่อสู้ระหว่างเจ้าหน้าที่ของรัฐกับผู้ก่อการร้าย จนเกิดความเสียหายทั้งชีวิตและทรัพย์สินอย่างมากมาย
แต่เมื่อพื้นที่แห่งนี้กลับคืนสู่ความสงบสุข สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงเห็นถึงศักยภาพที่แท้จริงของผืนป่าและผู้คนที่นี่ พระองค์ทรงตระหนักว่าป่าต้นน้ำลำธารที่ยังคงความสมบูรณ์ของทรัพยากรป่าไม้และสัตว์ป่า รวมถึงสายน้ำที่สำคัญที่สุดของประชาชนในพื้นที่ จะต้องได้รับการอนุรักษ์และฟื้นฟูในส่วนที่ถูกทำลาย พร้อมกันนั้น ราษฎรในพื้นที่ก็ควรได้รับการพัฒนาอาชีพให้มีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น
พระราชปณิธานของพระองค์ไม่ได้หมายถึงเพียงการอนุรักษ์ป่าไม้เท่านั้น แต่ยังรวมถึงการยกระดับคุณภาพชีวิตของราษฎรให้อยู่ร่วมกับป่าได้อย่างยั่งยืน พระองค์ทรงศึกษางานอาชีพของชาวบ้านในพื้นที่ จากนั้นทรงส่งเสริมให้ชาวบ้านมีความรู้ทางด้านการจักสานด้วยไม้ไผ่ โดยทรงส่งครูผู้สอนมาถ่ายทอดความรู้ เพื่อให้ราษฎรสามารถประกอบอาชีพควบคู่ไปกับการอนุรักษ์ป่าไม้ ซึ่งสอดคล้องกับหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงตามโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ
ในวันนั้น พระองค์ทรงปลูกต้นขานาง (หรือที่เรียกว่า ค่านาง, ช้างเผือกหลวง, เปลือย, ลิงง้อ) ซึ่งเป็นไม้ต้นผลัดใบที่สูง 15-30 เมตร มีลำต้นเปลาตรง เปลือกสีเทาขาวนวล ทรงเลือกปลูกไม้พื้นเมืองนี้ไว้บริเวณอ่างเก็บน้ำบ้านไทยประจัน จำนวน 1 ต้น เป็นสัญลักษณ์แห่งพระราชปณิธานที่จะทรงให้มีป่าไม้หลายแห่งที่อุดมสมบูรณ์คงอยู่คู่แผ่นดินไทยสืบไป
พระราชปณิธานของพระองค์ท่านได้รับการตอบสนองอย่างจริงจัง โดยหน่วยงานที่เกี่ยวข้องได้ร่วมกันดำเนินการจัดทำโครงการอุทยานเฉลิมพระเกียรติไทยประจัน เนื่องในวโรกาสที่สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ทรงมีพระชนมพรรษา 5 รอบในปี พ.ศ. 2535 กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช ได้ออกคำสั่งที่ 2393/2546 ลงวันที่ 12 ธันวาคม พ.ศ. 2546 จัดตั้งเป็นอุทยานแห่งชาติ และประกาศอย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ 24 มกราคม พ.ศ.2555 มีเนื้อที่ประมาณ 205,463.89 ไร่ หรือประมาณ 328 ตารางกิโลเมตร ครอบคลุมพื้นที่ 21 หมู่บ้าน 6 ตำบล 2 อำเภอ ได้แก่ ตำบลยางหัก ตำบลทุ่งหลวง และตำบลอ่างหิน ในอำเภอปากท่อ และตำบลบ้านบึง ตำบลบ้านคา และตำบลหนองพันจันทร์ ในอำเภอบ้านคา จังหวัดราชบุรี
อุทยานแห่งนี้เป็นอุทยานพิเศษที่แตกต่างจากอุทยานแห่งชาติทั่วไป เพราะมิได้กำหนดขึ้นตามพระราชบัญญัติอุทยานแห่งชาติ พ.ศ. 2504 แต่เป็นพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติที่กำหนดเป็นพื้นที่ป่าอนุรักษ์พิเศษ เพื่อเป็นแบบอย่างของการพัฒนาฟื้นฟูสภาพป่าและอนุรักษ์พันธุ์สัตว์ป่า พร้อมทั้งเป็นแหล่งเรียนรู้และประชาสัมพันธ์ให้คนอยู่ร่วมกับป่าได้
ปัจจุบัน โครงการอุทยานเฉลิมพระเกียรติไทยประจันยังคงดำเนินงานทางด้านการประสานงานส่งเสริมโครงการพระราชดำริต่อเนื่อง ภายใต้การดูแลของอุทยานแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติไทยประจัน ที่รับผิดชอบอนุรักษ์ป่าไม้และสัตว์ป่า ให้ราษฎรช่วยกันรักษาป่าอันเป็นประโยชน์ต่อการดำรงชีวิต
พระราชปณิธานสีเขียวของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ได้เปลี่ยนผืนดินแห่งความขัดแย้งให้กลายเป็นผืนป่าแห่งความหวัง ที่ทั้งธรรมชาติและผู้คนสามารถอยู่ร่วมกันได้อย่างสมดุล และคงอยู่เป็นมรดกสีเขียวสืบไปยังคนรุ่นหลังตลอดกาล
