“วันช้างไทย” การอนุรักษ์เข้าใจและการอยู่ร่วมกันระหว่างคนกับช้างป่าอย่างยั่งยืน

วันที่ 13 มีนาคมของทุกปี ตรงกับ “วันช้างไทย” อันเป็นวันที่ระลึกถึงการทำยุทธหัตถีของสมเด็จพระนเรศวรมหาราช และเป็นวันสำคัญที่มุ่งให้คนไทยตระหนักถึงความสำคัญของช้าง สัตว์ที่ผูกพันกับวิถีชีวิตของคนไทยมาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน

สถานการณ์ช้างไทยในปัจจุบัน

ปัจจุบันทั่วโลกเหลือช้างเพียง 3 ชนิด คือ ช้างสะวันน่าแอฟริกัน ช้างป่าแอฟริกัน และช้างเอเชีย โดยช้างเอเชียถูกจัดให้เป็นสัตว์ป่าที่ใกล้สูญพันธุ์ พบเฉพาะใน 13 ประเทศเท่านั้น ซึ่งรวมถึงประเทศไทยด้วย

ในประเทศไทย ประชากรช้างป่ากระจายอยู่ในพื้นที่ป่าอนุรักษ์ทั่วประเทศ ประมาณ 4,013 – 4,422 ตัว กระจายใน 16 กลุ่มป่า 91 พื้นที่อนุรักษ์ ได้แก่ อุทยานแห่งชาติ 46 แห่ง เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า 36 แห่ง และเขตห้ามล่าสัตว์ป่า 9 แห่ง

ความขัดแย้งระหว่างคนกับช้างป่า : ปัญหาที่ทวีความรุนแรง

ปัญหาความขัดแย้งระหว่างคนกับช้างป่าเกิดขึ้นในพื้นที่อนุรักษ์ถึง 71 แห่ง

โดยมีพื้นที่ที่มีปัญหารุนแรงได้แก่ กลุ่มป่าตะวันตก กลุ่มป่าตะวันออก กลุ่มป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่ กลุ่มป่าภูเขียว-น้ำหนาว และกลุ่มป่าแก่งกระจาน

ปัญหาครอบคลุม 42 จังหวัด 128 อำเภอ 151 ตำบล ทั่วประเทศ โดยสถิติในปีงบประมาณ 2567 พบการรายงานช้างป่าออกนอกพื้นที่ถึง 11,468 ครั้ง มีผู้บาดเจ็บ 34 ราย ผู้เสียชีวิต 39 ราย และสร้างความเสียหายต่อพืชผลและทรัพย์สินรวมกว่า 4,000 ครั้ง

สาเหตุหลักของปัญหานี้ มาจากการที่พื้นที่ป่าอนุรักษ์หลายแห่งถูกแบ่งแยกเป็นหย่อมป่า (Habitat Fragmentation) ทำให้ถิ่นที่อยู่อาศัยของช้างลดลง นอกจากนี้ ยังมีปัจจัยอื่นๆ เช่น รูปแบบการเคลื่อนย้ายตามธรรมชาติของช้าง การเข้ามาใช้แหล่งน้ำเพื่อการเกษตร ความเสื่อมโทรมของถิ่นที่อยู่อาศัย และคุณค่าทางอาหารของพืชผลทางการเกษตรที่ดึงดูดช้างให้ออกมาหากิน

คณะกรรมการอนุรักษ์และจัดการช้าง : ความหวังใหม่ในการแก้ปัญหา

เมื่อวันที่ 11 มีนาคม 2568 นายประเสริฐ จันทรรวงทอง รองนายกรัฐมนตรี เป็นประธานการประชุมคณะกรรมการอนุรักษ์และจัดการช้างครั้งที่ 1/2568 โดยที่ประชุมมีมติเห็นชอบการแต่งตั้งคณะอนุกรรมการอนุรักษ์และจัดการทั้งช้างเลี้ยงและช้างป่า รวมถึงการสนับสนุนงบประมาณโครงการแก้ไขปัญหาช้างป่าและลิงรบกวนประชาชน และการกำหนด (ร่าง) แผนปฏิบัติการแก้ไขปัญหาช้างป่าแห่งชาติ พ.ศ. 2568 – 2572

รองนายกรัฐมนตรียังได้มีข้อสั่งการที่สำคัญ 6 ประการ ได้แก่

1. สร้างระบบเครือข่ายเชื่อมโยงการดำเนินงานระหว่างหน่วยงาน

2. เพิ่มประสิทธิภาพชุดป้องกันและเฝ้าระวังช้างป่า

3. พัฒนาระบบการแจ้งเตือนล่วงหน้าและการรับแจ้งเหตุ

4. สร้างความตระหนักรู้ให้กับชุมชน

5. ยกระดับมาตรฐานการช่วยเหลือเยียวยาผู้ได้รับผลกระทบ

6. ศึกษาวิจัยการใช้เทคโนโลยีช่วยลดผลกระทบจากปัญหาช้างป่า

แผนระยะยาวเพื่อการอยู่ร่วมกันอย่างยั่งยืน

นอกจากนี้ ยังมีเป้าหมายในการพัฒนาพื้นที่ 3 ส่วน ได้แก่ พื้นที่ป่าอนุรักษ์ พื้นที่แนวกันชน และพื้นที่ชุมชน เพื่อให้เกิดการอยู่ร่วมกันอย่างสมดุลระหว่างคนกับช้าง

บทสรุป

ในวันช้างไทยปีนี้ เราได้เห็นความพยายามอย่างจริงจังของภาครัฐในการแก้ไขปัญหาความขัดแย้งระหว่างคนกับช้างป่า ซึ่งเป็นปัญหาที่ทวีความรุนแรงขึ้นในช่วงที่ผ่านมา การอนุรักษ์ช้างป่า ซึ่งเป็น “Umbrella species” ของผืนป่า ไม่เพียงเป็นการรักษาสัตว์ที่มีความสำคัญทางวัฒนธรรมและประวัติศาสตร์ของไทย แต่ยังเป็นการอนุรักษ์ระบบนิเวศและความหลากหลายทางชีวภาพโดยรวม

อย่างไรก็ตาม ความสำเร็จของการอนุรักษ์และการจัดการปัญหา จำเป็นต้องอาศัยความร่วมมือจากทุกภาคส่วน ทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน และประชาชน เพื่อให้คนและช้างสามารถอยู่ร่วมกันได้อย่างยั่งยืนในอนาคต.